Tandsteen: oorzaken, gevolgen en behandeling voor een gezond gebit

Tandsteen: verharde tandplaque

Tandsteen is verharde tandplaque die ontstaat wanneer plaque te lang op de tanden of kiezen blijft zitten. Het hecht zich stevig vast aan het gebit en kan niet zelf worden weggepoetst. Vooral bij de uitgang van speekselklieren (zoals aan de binnenzijde van de ondertanden en de buitenkant van de kiezen in de bovenkaak) ontstaat snel tandsteen. Als tandsteen niet professioneel wordt verwijderd, kan het leiden tot tandvleesontsteking, terugtrekkend tandvlees en zelfs verlies van kaakbot.

Wat is tandplaque en hoe wordt het tandsteen?

Tandplaque is een zacht, kleverig laagje dat voortdurend op tanden en kiezen ontstaat. Het bestaat uit bacteriën, voedselresten en speekseleiwitten. Omdat plaque vaak wit of gelig van kleur is en nauwelijks zichtbaar, merken veel mensen niet dat het aanwezig is. Toch vormt zich al binnen enkele uren na het poetsen weer nieuwe plaque.

Wanneer tandplaque niet goed wordt verwijderd door te poetsen en interdentaal te reinigen (met ragers of tandenstokers), blijft het op het tandoppervlak zitten. In combinatie met speekselmineralen verhardt plaque vervolgens tot tandsteen. Dit proces kan al binnen 24 tot 48 uur beginnen. Eenmaal omgezet in tandsteen, hecht het zich stevig vast aan het tandoppervlak en kan het niet meer worden weggepoetst.

Verschil tussen tandplaque en tandsteen

Het verschil tussen tandplaque en tandsteen is:

• Tandplaque: zacht, kleverig, bevat bacteriën | zelf te verwijderen met goede mondhygiëne.
• Tandsteen: hard, ruw, verkalkt | kan alleen professioneel worden verwijderd.

Waar ontstaat tandsteen het snelst?

Tandsteen ontstaat vooral op plekken waar speeksel uit speekselklieren de mond binnenkomt. Daardoor zien we het vaak op:

• de binnenkant van de ondertanden (onder de tong),
• de buitenkant van de kiezen in de bovenkaak (bij de wang).

Daarnaast kan tandsteen zich ontwikkelen op moeilijk bereikbare plaatsen, zoals tussen tanden en kiezen of onder het tandvlees. Vooral dat laatste vormt een risico voor de mondgezondheid.

Kan tandsteen kwaad?

Veel mensen denken dat tandsteen alleen een cosmetisch probleem is, maar dat is niet juist. Tandsteen vormt een ruwe onderlaag waar nieuwe tandplaque zich gemakkelijk aan hecht. Hierdoor ontstaan continu bacteriën die een ontstekingsreactie in het tandvlees veroorzaken. Zonder behandeling kan dit leiden tot ernstige tandvleesproblemen.

Tandsteen boven het tandvlees (supragingivaal)

Dit tandsteen is zichtbaar en voelt vaak ruw aan. Het kan tandvleesirritatie en een lichte ontsteking (gingivitis) veroorzaken. Hoewel dit stadium meestal omkeerbaar is, vereist het wel tijdige professionele reiniging.

Tandsteen onder het tandvlees (subgingivaal)

Dit type tandsteen is niet zichtbaar en het meest schadelijk. Onder het tandvlees kan de ontsteking dieper doordringen, waardoor de vezels die tanden en kiezen op hun plaats houden worden afgebroken. Uiteindelijk kan dit leiden tot parodontitis.

Gevolgen van onbehandeld tandsteen

Onbehandeld tandsteen kan het volgende veroorzaken:

• Rood, gezwollen of bloedend tandvlees
• Terugtrekkend tandvlees
• Gevoelige tanden
• Verdiepte pockets (ruimte tussen tand en tandvlees)
• Kaakbotverlies
• Loszittende of uitvallende tanden of kiezen

Volgens richtlijnen van onder andere de KNMT en het Paroprotocol is regelmatige controle en professionele reiniging essentieel om tandvleesproblemen in een vroeg stadium op te sporen en verdere schade te voorkomen.

Conclusie: ja, tandsteen kan zeker kwaad, vooral wanneer het zich onder het tandvlees bevindt en langdurig blijft zitten. Vroegtijdige behandeling voorkomt blijvende schade aan tandvlees en kaakbot.

Hoe kan ik de aanmaak van tandsteen verminderen?

Hoewel tandsteen nooit volledig te voorkomen is, kun je de vorming ervan aanzienlijk verminderen door een goede mondhygiëne en gezonde gewoonten. Het belangrijkste doel is om tandplaque tijdig te verwijderen, zodat het geen kans krijgt om te verharden.

1. Poets twee keer per dag met de juiste techniek

Gebruik een elektrische tandenborstel of een zachte handtandenborstel. Poets minimaal twee minuten en zorg dat je langs de tandvleesrand poetst, omdat daar de meeste plaque achterblijft. Tandartsen en mondhygiënisten adviseren fluoridetandpasta om de tanden te versterken.

2. Reinig tussen de tanden en kiezen

Veel plaque zit tussen de tanden en kiezen, waar de tandenborstel niet goed bij kan. Gebruik daarom dagelijks:

• ragers (meest effectief),
• tandenstokers,
• of floss (alleen bij zeer nauwe ruimtes).

In de richtlijnen van het Ivoren Kruis wordt interdentale reiniging gezien als essentieel om tandvleesproblemen en tandsteen onder controle te houden.

3. Let op voeding

Bacteriën in de mond zetten suikers en zetmeel om in zuren, waardoor plaque versneld ontstaat. Beperk daarom:

• zoete (frisdrank, snoep, koek),
• en zetmeelrijke producten (wit brood, chips, crackers).

Probeer ook niet de hele dag door te eten of te drinken. Bij elke eet- of drinkmoment wordt de mond zuurder, waardoor plaquevorming toeneemt.

4. Drink voldoende water

Water helpt voedselresten weg te spoelen en stimuleert de speekselproductie. Speeksel neutraliseert zuren en beschermt het tandglazuur. Een droge mond (bijvoorbeeld door medicatie of mondademhaling) verhoogt de kans op tandsteen.

5. Vermijd roken

Roken verandert de samenstelling van het speeksel, vermindert doorbloeding van het tandvlees en verhoogt de kans op tandsteen en tandvleesontsteking. Rokers hebben aantoonbaar meer tandsteen dan niet-rokers.

6. Laat je gebit regelmatig controleren

Zelfs met een perfecte mondhygiëne ontstaat er altijd op sommige plekken tandsteen. Daarom adviseren tandartsen om minimaal twee keer per jaar op controle te komen. Indien nodig verwijst de tandarts je naar de mondhygiënist of preventie-assistent voor een professionele reiniging.

Door dagelijks goede verzorging te combineren met regelmatige controle verlaag je de hoeveelheid tandsteen en verklein je de kans op tandvleesproblemen aanzienlijk.

Hoe wordt tandsteen verwijderd?

Tandsteen is hard en hecht stevig aan het tandoppervlak. Daarom kan het niet worden weggepoetst met een tandenborstel of andere hulpmiddelen voor thuisgebruik. Pogingen om zelf tandsteen te verwijderen (bijvoorbeeld met scherpe voorwerpen) kunnen leiden tot beschadiging van het glazuur of het tandvlees. De enige veilige en effectieve manier is professionele verwijdering bij de tandarts, mondhygiënist of preventie-assistent.

Professionele reiniging: hoe gaat dat in zijn werk?

In de tandheelkunde worden twee methoden gebruikt om tandsteen te verwijderen:

• Ultrasoon apparaat: met trillingen wordt tandsteen losgemaakt. Tijdens de behandeling wordt water gesproeid om het gebit te koelen en het tandsteen weg te spoelen.
• Handinstrumenten (scalers en curettes): hiermee wordt achtergebleven tandsteen nauwkeurig weggehaald, ook onder het tandvlees indien nodig.

Is tandsteen verwijderen pijnlijk?

Bij de meeste mensen is het verwijderen van tandsteen boven het tandvlees nauwelijks pijnlijk. Als het tandvlees gevoelig is of er sprake is van tandsteen onder het tandvlees, kan de behandeling gevoeliger zijn. In dat geval kan lokale verdoving worden toegepast. Mondhygiënisten stemmen dit altijd af op de patiënt.

Hoe vaak moet tandsteen worden verwijderd?

De frequentie verschilt per persoon. Sommige mensen hebben slechts één keer per jaar een lichte reiniging nodig, terwijl anderen elke drie maanden behandeld moeten worden. Dit hangt af van:

• mondhygiëne,
• speekselsamenstelling,
• voeding en leefstijl,
• aanwezigheid van tandvleesproblemen of parodontitis.

De mondhygiënist beoordeelt tijdens de controle hoe vaak reiniging nodig is.

Wordt tandsteen verwijderen vergoed?

Tandsteen verwijderen valt onder mondhygiënebehandeling. Bij volwassenen wordt dit meestal niet vergoed vanuit de basisverzekering, maar wel vanuit een aanvullende tandartsverzekering. Bij kinderen tot 18 jaar wordt de behandeling wél volledig vergoed vanuit de basisverzekering.

Regelmatige professionele reiniging voorkomt ernstige tandvleesproblemen en is een belangrijk onderdeel van een gezonde mondzorg volgens tandheelkundige richtlijnen.

Maakt iedereen evenveel tandsteen aan?

Nee, niet iedereen maakt evenveel tandsteen aan. Sommige mensen hebben nauwelijks tandsteen, terwijl anderen al binnen enkele maanden opnieuw een laag ontwikkelen. Dit verschil wordt veroorzaakt door meerdere factoren.

1. Mondhygiëne

Hoe beter en regelmatiger iemand poetst en interdentaal reinigt, hoe minder plaque achterblijft en hoe minder tandsteen kan ontstaan. Slechte mondhygiëne is de belangrijkste oorzaak van overmatige tandsteenopbouw.

2. Speekselsamenstelling

De hoeveelheid mineralen (zoals calcium en fosfaat) in het speeksel verschilt per persoon. Wanneer het speeksel veel mineralen bevat, verkalkt plaque sneller tot tandsteen. Ook de pH-waarde van het speeksel speelt een rol: een hogere pH versnelt de vorming van tandsteen.

3. Voeding en leefstijl

Veel suikers en zetmeelrijke voeding zorgen voor snellere plaquevorming. Daarnaast verhoogt roken de kans op tandsteen en tandvleesproblemen. Ook weinig water drinken of een droge mond (bijv. door medicatie) kan plaque en tandsteen verergeren.

4. Genetische aanleg

Onderzoek toont aan dat sommige mensen genetisch gevoeliger zijn voor tandsteen en tandvleesproblemen. Zelfs bij een goede mondhygiëne kan er dan relatief snel tandsteen ontstaan.

5. Leeftijd

Volwassenen en ouderen hebben doorgaans meer tandsteen dan kinderen, omdat plaque zich in de loop der jaren ophoopt. Ook verandert de samenstelling van het speeksel met de leeftijd.

Tandsteen bij kinderen

Ook kinderen kunnen tandsteen ontwikkelen, vooral als ze slecht poetsen of veel suikers eten. Het wordt echter minder vaak gezien dan bij volwassenen. Omdat tandsteen bij kinderen kan leiden tot vroege tandvleesproblemen, is regelmatige controle door de tandarts of mondhygiënist belangrijk. Behandelingen worden bij kinderen volledig vergoed vanuit de basisverzekering.

Conclusie: tandsteen ontstaat bij iedereen, maar de hoeveelheid verschilt sterk. Door goede mondzorg en regelmatige controles kan tandsteen tijdig worden verwijderd en tandvleesproblemen worden voorkomen.

Maak een afspraak

Een gezond gebit begint bij dagelijkse verzorging en regelmatige controle. Ook als je goed poetst, kan er op plekken die je zelf niet bereikt toch tandsteen ontstaan. Door twee keer per jaar naar de tandarts te gaan, wordt tandsteen tijdig opgemerkt en indien nodig verwijderd door de mondhygiënist(e) of preventie-assistent(e). Hiermee voorkom je tandvleesontsteking, kaakbotverlies en andere blijvende schade.

Wil je weten hoeveel tandsteen je hebt of professioneel advies over jouw mondhygiëne? Maak dan een afspraak bij één van onze vestigingen in Barneveld of Voorthuizen. Wij beoordelen je gebit, geven persoonlijk advies en zorgen voor een grondige, veilige reiniging.

Maak een afspraak